Nie trzeba kończyć psychologii, aby wiedzieć, że uśmiech, życzliwość, dobre słowo skierowane do innych, mają bardzo dobry wpływ  zarówno na ich odbiorcę, jak i na ich dawcę. Działają jak psychologiczna witamina D wzmacniająca  psychikę, poprawiająca  nastrój. Trudno  przecenić jej pozytywny wpływ na przeżywane uczucia, emocje, jak i na sposób myślenia i widzenia świata. Okazuje się jednak, że  mamy problem zarówno z byciem dawcą, jak również często nie potrafimy przyjąć ofiarowanego  uśmiechu, życzliwości, czy dobrego słowa. Bywa i tak, że wywołują one nerwowe  reakcje.

Zagadnienie to od lat koncentruje moją uwagę. Poza tym, że interesowałem się, co na ten temat mówi psychologia i socjologia,  to sam obserwowałem i obserwuję zachowania ludzi szczególnie,  kiedy robię zakupy, chodzę po supermarketach. Wielokrotnie miałem i mam okazję doświadczać pozytywnego wpływu tej psychologicznej witaminy D, kiedy uśmiechem, lub życzliwym słowem prowokuję reakcje innych. Lubię to robić.  W  takich chwilach czuję jak pomiędzy mną, a osobą  z którą wymienię uśmiech, lub przez chwilę wymienię poglądy na temat kupowanych artykułów, pojawia się pozytywna energia.

Dlaczego ten  tak prosty sposób wpływania na własną psychikę, wykorzystujemy tak rzadko ?  Pytanie to pojawia się u mnie szczególnie  wtedy,  kiedy wiedzę smutnych, przygnębionych ludzi,  kiedy w odpowiedzi na mój życzliwy uśmiech zdarza mi się dostrzec w ich oczach podejrzenie  i pytanie  o co mi chodzi.

Bycie dawcą wymaga spełnienia dwóch warunków. Po pierwsze trzeba samemu być w dobrym nastroju (nie wchodząc w szczegóły, czy jest on wynikiem tego, że przeżywamy akurat coś dla nas pozytywnego, czy jest to nasz naturalny stan). Po drugie wyrażanie na zewnątrz swoich uczuć, co charakteryzuje dawcę,  to efekt ekstrawertycznej osobowości. Stąd  kiedy jesteśmy introwertykami, to możemy być tylko dobrymi biorcami, co również jest ważne dla wytworzenia pozytywnej energii we wzajemnych relacjach.

Problem pojawia się wtedy, kiedy zachowanie i postawa człowieka zdominowane są brakiem zaufania, kiedy  postrzega on życie  głównie jako zagrożenie.  Sprawia to, że musi  być  cały czas czujny i  ostrożny.  Pojawienie się  życzliwości, dobrego słowa , czy uśmiechu ze strony innych, zupełnie  nie współgra z jego  wizją świata.  Dlatego takie zachowania ocenia  jako  manipulację, przed którą trzeba się bronić.  Stąd reaguje głównie zachowaniami obronnymi . Stara się  unikać dawców psychologicznej witaminy D, albo  reagują  nie ukrywaną niechęcią, a nawet złością. Pamiętam reakcję jednej pani, która przy kasie pakowała do wózka dużą ilość zakupów, a ja chciałem jej pomóc. Kiedy zagadnąłem ją stwierdzeniem : widzę, że to na panią spadł obowiązek zakupów dla całej rodziny, a zaraz potem zapytałem, czy mogę jej pomóc, w odpowiedzi usłyszałem : a co to pana obchodzi, sama sobie poradzę. Nie tylko ja, ale i kasjerka, byliśmy zaskoczeni taką reakcją, w której była głównie nieskrywana złość i niechęć.

 Nie znam badań, które mówiłyby,  ilu jest wśród nas takich ludzi. Nie wykluczam, że moja ocena jest subiektywna, osobiście uważam jednak, że niestety jest ich dużo. Tego typu reakcje nie są wynikiem chwilowego obniżenia nastroju, czy obciążenia nabrzmiałymi problemami, czy trudnościami. Ludzie ci najczęściej właśnie tak reagują, uznając swoje zachowanie za w pełni uzasadnione.  

Kiedy spotykamy ich  na swojej drodze, powinniśmy patrzeć na nich z dozą zrozumienia i  tolerancji. Oni najczęściej nie mają świadomości,  że ich postawa jest destrukcyjna  przede wszystkim dla nich samych.  Nie jesteśmy w stanie im pomóc. Proces zmian ich postawy najczęściej wymaga fachowego wsparcia, albo…autorefleksji, która niestety pojawia się u nich dopiero w wyniku traumatycznych wydarzeń lub ciężkiej choroby. Zupełnie innym tematem jest co buduje taka postawę i co, albo kto ją wspiera.

Ważne, aby zachowanie i postawa takich ludzi nie zmieniła naszej pozytywnej oceny psychologicznej witaminy  D. Ważne jest,  abyśmy jak najczęściej  obdzielali innych  uśmiechem, życzliwością i dobrym słowem. A ten kto ma osobowość introwertyczną, to w odpowiedzi na takie zachowanie innych, niech przynajmniej  odwzajemni się uśmiechem.

Zdobywcy Broad Peak Maciej Berbeka i Tomasz Kowalski zostali uznania  za zaginionych.  Co kieruje ludźmi, którzy świadomie narażają własne życie ?   Co człowiek chce udowodnić podejmując takie ryzyko ? Być może  nie miałbym takich pytań, wątpliwości co do sensu takich wypraw,  gdybym był himalaistą.  Ale nim nie jestem i chciałbym zrozumieć, a być może wyciągnąć jakieś wnioski.   

Każde działanie człowieka poprzedzone jest jakąś motywacją. To często nieuświadomiona siła, która ukierunkowuje jego uwagę, opanowuje myśli i uczucia. Kiedy zaspokoimy nasze podstawowe potrzeby egzystencjonalne, kiedy mamy co jeść i kiedy mamy gdzie mieszkać, uruchamiają się kolejne potrzeby motywując do działania. I tak wspinamy się w hierarchii potrzeb, które opisał Maslow – psycholog nurtu humanistycznego. Na ich szczycie  jest potrzeba samorealizacji i transcendencji. To w wyniku tych potrzeb ludzie doznają jedności z całym światem, motywowani są  do działań na rzecz innych. Dzięki temu, że osiągnęli  autonomię, poczucie własnej wartości, kiedy już nie musza nic sobie, ani innym udowadniać,  ich uwaga kierowana jest na innych. W  tym zaczynają dostrzegać możliwość samorealizacji.  

Doskonałym przykładem obrazującym ten proces jest życiorys  Anny Lichoty, zdobywczyni Korony Ziemi. Dziś poświęca wiele czasu i energii na rzecz działalności charytatywnej .  „Jej  wielkim marzeniem  jest utworzenie funduszu na sfinansowanie projektu – pomnika Sarswati Peace School. Będzie to pierwsza szkoła pokoju dla dzieci z Nepalu, której zostaną nadane imiona Wandy Rutkiewicz i Jerzego Kukuczki. Szkoła będzie rodzajem pomnika upamiętniającego życie i osiągnięcia światowej sławy polskich alpinistów.” (www.national-geographic.pl)

Niekiedy obserwując podejmowane działania przez innych,  można odnieść wrażenie jak gdyby chcieli  nieustannie  coś sobie (a być może również innym)  udowadniać. Najczęściej nieświadomie podejmują coraz większe wyzwania, coraz bardziej ryzykowne, które tak naprawdę niczemu , ani nikomu nie służą, poza wykazaniem  własnych coraz  większych możliwości. Uzależniają się od adrenaliny, zatrzymują się na poziomie nieustannego budowania własnej  autonomii. Jak gdyby nie potrafili przebić się na wyższy poziom potrzeb,  które opisał Maslow.

Z niepokojem wysłuchiwałem wiadomości na temat losów  Macieja Berbeka i Tomasza Kowalskiego. Kiedy tylko  usłyszałem  informację o uznaniu ich za zaginionych ogarnęła mnie mieszanina uczuć. Z jednej strony ogromny żal i  smutek. Bardzo współczuję rodzinie oraz ich przyjaciołom. Na pewno są to dla nich wyjątkowo trudne chwile.  Z drugiej strony poczułem złość i pytanie dlaczego i po co… ?  Czy ich śmierć zostanie skwitowana tylko stwierdzeniem „bo tak bywa i nie można tego zmienić” ?  Nie potrafię i nie chcę oceniać tego,  co legło u podstaw motywacji  Pana Macieja i Pana Tomasza, uważam jednak, że ich śmierć  powinna wyzwolić głęboką autorefleksję  nad własnymi motywacjami,  i to nie tylko u himalaistów. I to byłby największy hołd złożony ku ich czci.

Poszukuję osób, które rozumieją przyjaźń podobnie jak ja, i  które chciałyby się ze mną zaprzyjaźnić. Moja determinacja nie wynika z faktu, że  brakuje mi bliskości innych, ale przede wszystkim z  potrzeby rozwijania relacji opartych na wartościach bardzo mi bliskich. Doświadczenie pokazuje jak różnie można rozumieć pojęcia, które w powszechnej opinii są znane i jednoznaczne. Widziałem jak często nieuświadomiona różnorodność przekonań tworzy  wiele nieporozumień, a nawet konfliktów. Stąd uznaję za niezbędne, a wręcz konieczne, skierowanie do osób zainteresowanych przyjaźnią ze mną opisu, czym dla mnie jest przyjaźń.

Przyjaźń rozumiem jako  szczególną formę relacji. Dominuje w niej przede wszystkim  wzajemny szacunek, bezwarunkowa akceptacja, życzliwość  i empatia, które  są  jednocześnie podstawowymi wartościami jakimi kierują się przyjaciele. Przyjaźń nie stawia granic w zakresie wieku, płci, koloru skóry, wyznawanej religii, preferencji seksualnych, czy  przekonań politycznych. Przyjaźń to relacje stanowiące źródło wsparcia poprzez  wyjątkowo wysoki poziom bezpieczeństwa relacyjnego, oraz wysoki poziom empatii,  a jednocześnie miejsce  sprzyjające samodoskonaleniu.      

Relacje przyjacielskie są  w pełni partnerskie, gdzie poszanowanie równości przez przyjaciół manifestowane jest zarówno w inicjowaniu kontaktów jak i w czasie spotkań.

Kontaktuję się z przyjacielem zawsze wtedy, kiedy mam na to ochotę. Nie pytam siebie „czyja teraz kolej, kto powinien wyjść z inicjatywą rozmowy, czy spotkania”. Brak odpowiedzi na moją inicjatywę kontaktu (np. nie odebrany telefon) nie traktuję jako akt odrzucenia, a jedynie jako obiektywną, chwilową trudność w nawiązaniu rozmowy. Kiedy jednak przez dłuższy czas nie otrzymuję odpowiedzi na moje próby kontaktu, wykorzystując wszystkie dostępne mi kanały komunikacji, poszukuję informacji o moim przyjacielu.

Również w czasie spotkań, lub rozmów prowadzonych przez telefon lub internet, zachowuję zasadę równości. Dbam o to, aby wspólnie spędzony czas w połowie  poświęcony był mojemu przyjacielowi. Wyjątek stanowią sytuacje, kiedy ja bądź mój przyjaciel jesteśmy pod wpływem wydarzeń w życiu osobistym lub zawodowym, wyzwalających szczególnie silne emocje (pozytywne lub negatywne). Wówczas wspólnie spędzony czas poświęcony jest głównie temu wydarzeniu.

Przyjaźń wolna jest od  rywalizacji, zazdrości, dominacji, presji  i sztuczności. 

Przyjaźń zakłada, że nie każdy posiada wysoki poziom cech leżących u jej fundamentów, ale to właśnie dzięki niej każdy może je rozwijać deklarując swoją gotowość do zmian. Cechy te mają szczególną wartość nie tylko dla samej przyjaźni. Ich wysoki poziom przekłada się również na wzrost jakości i skuteczności życia osoby, która je rozwija, o czym jednoznacznie mówi psychologia. Stąd można powiedzieć, że przyjaźń ma bardzo pozytywny wpływ nie tylko na relacje, ale również na życiową postawę przyjaciół.

Poszukuję osób, które tak właśnie rozumieją przyjaźń, i które chciałby się ze mną zaprzyjaźnić.

Zawsze byłem pod wrażeniem ludzi, którzy prowadząc dyskusje, z taką swobodą i pewnością siebie potrafili uzasadnić swoje racje. Czasami odnosiłem wrażenie, że kiedy wchodzili na grunt sporu o racje, to czuli się jak ryba w wodzie. Kilka dni temu byłem świadkiem spotkania, podczas którego jeden z uczestników prezentował właśnie taką wyjątkową umiejętność. W jego twarzy było wyraźnie widać pewność siebie i taki  niewerbalny przekaz „ ja tu rządzę”. Jego interlokutor wykonywał najróżniejszą słowną ekwilibrystykę, ale to tylko podkreślało słabość jego argumentów.

Bardzo dobrze znam to uczucie, kiedy nawet mając głębokie przekonanie, co do swoich racji, poparte  dowodami, stając naprzeciw takim ludziom, nie miałem szans na uzyskanie poparcia dla swojego punktu widzenia. Początkowo zanim przystępowałem do rozmów zgłębiałem swoją wiedzę, aby mieć więcej argumentów, ale i to na nic się zdało. Wyraźnie mój intelekt odstawał od intelektu mojego interlokutora, gdyż mimo „twardych danych”, nie potrafił skonstruować odpowiedniego kontrargumentu. Czułem się z tym źle, a moje poczucie własnej wartości ulegało poważnemu zachwianiu.  Potrzebowałem trochę czasu, aby zrozumieć ten mechanizm.

Z pomocą przyszły mi doświadczenia tych, którzy przede mną „dotknęli’ to zjawisko. Pamiętam jakie wrażenie zrobiło na mnie stwierdzenie uznanego w świecie człowieka zajmującego się myśleniem Edwarda DeBono, który stwierdził, że człowiek wysoce inteligentny przyjmuje jakiś pogląd tylko dlatego, że potrafi go obronić. Zgłębianie tego mechanizmu ukazało mi kryteria, jakie powszechnie stosujemy w ocenie swoich racji. Jeżeli tylko potrafimy skonstruować odpowiednie argumenty i do tego pojawi się silne uczucie pewności siebie, to rzeczywiście trudno nie uwierzyć  we własny punkt widzenia. Wielokrotnie widziałem ludzi, którzy byli skłonni jeszcze raz przemyśleć swoje racje, ale cały czas wychodziło im to samo. Widziałem jak pod wpływem kontrargumentów usiłowali przemyśleć jeszcze raz swoje decyzje biznesowe. Widziałem osoby, które w wyniku informacji uzyskanych od innych, poddawali powtórnej ocenie swoje wybory życiowego partnera. A jednak wychodził im cały czas ten sam wynik myślenia. Dopiero czas był w stanie wykazać im, jak bardzo się mylili.

To niekorzystne, a nawet czasami niebezpieczne zjawisko wynika z faktu, iż w ogóle nie bierzemy pod uwagę, że możemy mieć zakłóconą strategię myślową. Klasycznym przykładem obrazującym to zjawisko jest sposób myślenia człowieka z zaniżonym poczuciem własnej wartości, który nie wierzy w swój potencjał. Jego intelekt będzie pracował na rzecz wykazania, że sobie nie poradzi, że propozycja awansu, którą właśnie otrzymał nie jest dla niego. Miałem okazję obserwowani człowieka, który mimo takich przekonań został awansowany. W sowich działaniach robił wszystko, aby udowodnić sobie i innym, że na to nie zasługuje. Z kolei myślenie kogoś  z zawyżoną, nieadekwatną samooceną będzie pełne argumentów „za”. W świadomości takiego człowieka pojawiają się nie tylko przekonywujące argumenty, ale i silne uczucie potwierdzające jego  przekonania. Życie niesie pełno przykładów obu tych scenariuszy, których efektem jest wiele ludzkich tragedii.

Jak twierdzi Dawid Hawkins „Intelekt, w przeciwieństwie do swoich złudzeń o wielkości, nie posiada zdolności, aby rozpoznać nieprawdę” (D. R. Hawkins „Siła czy moc”). Myślę, że najwyższy czas, aby  zdjąć go z piedestału i podjąć wysiłek rozpoznawania własnej strategii myślowej. A jest to możliwe.  Poprzez  budowanie świadomości samego siebie, można nie tylko zidentyfikować własną strategię, ale również modyfikować ją.  O znaczeniu samoświadomości dla życia człowieka mówił już Sokrates. Moim zdaniem trudno ją przecenić.

Zawsze słyszałem, że aby człowiek mógł przyjąć czyjąś pomoc, musi być do tego gotowy. Trzeba do niej dojrzeć, nawet jeżeli dotyczy ona tak ważnych sfer jak  zdrowie fizyczne czy psychiczne. Wiem o tym, a ciągle robię to samo. Kiedy widzę kogoś, kogo  postawa jest wyraźnie lękowa, mam tak ogromną potrzebę pomocy mu, że praktycznie zawsze wychodzę z moją ofertą wsparcia.

Dzieje się tak m.in. dlatego, że bardzo dobrze znam efekt zawyżonego poziomu  lęku, który psychologia nazywa pierwotnym. Nie jest to lęk przed czymś, który najczęściej nazywany jest strachem. Jest to uczucie płynące ze środka człowieka, które odbiera energię, może nawet wywołać  ból psychiczny. W takim stanie zanika motywacja do jakichkolwiek działań, w świadomości dominują natrętne myśli, w których człowiek potrafi się całkowicie zanurzyć nie dostrzegając tego co na zewnątrz. Dobrze znam ten stan i jego skutki nie tylko z podręczników psychologii.

Zdarza się, że w wyniku mojej deklaracji osoba otwiera się na wsparcie. Bywa jednak i tak, że kiedy „zagajam” nawet w wyjątkowo subtelny sposób moja oferta jest  odrzucana, a nawet spotkałem się z przejawami złości. Wielokrotnie słyszałem, że nie powinienem się wychylać. Jednak poza wiedzą i osobistym doświadczeniem związanym z lękiem, które motywuje mnie do wyrażania deklaracji wsparcia, jest  wydarzenie, które miało miejsce wiele lat temu, a które wpłynęło w znacznym stopniu na moją  postawę wobec innych.  

Rozwijając kontakty służbowe, które były mi niezbędne w mojej pracy zaprzyjaźniłem się z kierowników oddziału jednej z firm. Był to człowiek wyjątkowo ciepły w kontaktach, ale jednocześnie przy pewnej wnikliwości można było dostrzec jego smutne oczy. W rozmowie z jego żoną usłyszałem, że miał jakieś kłopoty ze sobą, co przejawiało się m.in. tym że często po pracy sięgał po alkohol. Nie rozmawiałem z nim na ten temat uznając za niestosowne „wchodzenie z butami” w czyjeś życie. Pewnego razu zadzwoniłem do niego i usłyszałem dziwny głos sekretarki : szefa nie ma. Na moje pytanie kiedy mogę go zastać usłyszałem, że nie będzie go już nigdy, ponieważ popełnił samobójstwo. Na przyjęciu po pogrzebie, na które zostałem zaproszony jego znajomi i przyjaciele zadawali sobie tylko jedno pytanie : dlaczego nie próbowaliśmy podać mu ręki ? Oczywiście mógł ją odrzucić, jednak nigdy nie dowiemy się czy deklaracja pomocy nie uratowałaby go przed tak drastycznym krokiem.

Rozsądek podpowiada mi „nie wychylaj się, człowiek musi dojrzeć do przyjęcia pomocy”, a jednocześnie czuję silną motywację do wyrażania deklaracji wsparcia. Nie  chcę z nią walczyć, nawet kosztem narażenia się na złość, czy odrzucenie.