Mimo tak drastycznych zaniedbań  służby zdrowia, o których dziś tak głośno, mimo  osobistych przykrych doświadczeń  z kontaktów z lekarzami, nie chcę zasilać chóru osób narzekających. Chciałbym za to dołączyć swój głos do konstruktywnej  debaty na ten temat. Uważam, że dla poprawy efektywności działania służby zdrowia nie wystarczy jej reorganizacja, czy  dodatkowe nakłady finansowe.  Niezbędny jest wzrost empatii lekarzy. Moim zdaniem to niedoceniona, choć bardzo dobrze znana medycynie umiejętność, która ma ogromne znaczenie w procesie leczenia chorych. Myślę, że najwyższy czas, aby na liście niezbędnych kompetencji jakie powinien posiadać lekarz, odpowiednio wysokie miejsce zajęła empatia.

Kilka lat temu spędziłem w szpitalach 160 dni  zanim lekarze uporali się z moją chorobą nowotworową. Był to dla mnie czas szczególny, nie tylko z powodu zagrożenia mojego życia. Z racji moich zainteresowań relacjami międzyludzkimi i ich skutkami, miałem okazję z bliska obserwować zachowanie  personelu medycznego, jak również chorych. Moje szczególne zainteresowanie kierowałem na postawę lekarzy w relacjach z chorymi.   

W rozumieniu większości chorych, ich zdrowie i życie zależy głównie od  lekarzy. Nadanie im takiego znaczenia pociąga za sobą  wyjątkowe oczekiwania wobec nich. Poza oczekiwaniem stosowania najlepszych procedur przywracających zdrowie, czy ratujących życie,  w sposób szczególny widoczne jest oczekiwanie odpowiedniego nastawienia do pacjenta. Wielokrotnie obserwowałem wzrok pacjentów w chwili wizyty lekarskiej w szpitalnej sali. Przypominał mi on wzrok psa, który czeka na to, aby być pogłaskanym przez swojego pana. Porównanie to może nie jest zbyt delikatne, ale najdokładniej oddaje postawę pacjentów. Niekiedy można było odnieść wrażenie, że pacjenta nie interesują wyniki badań, czy informacja  o dalszych procedurach leczenia, tylko stosunek lekarza do niego.

Kiedy rozpocząłem moje leczenie w szpitalu, już w czasie pierwszego kontaktu z lekarzem usłyszałem, że mój proces leczenia zależy w 70 % ode mnie, a dokładnie od stanu mojej psychiki. Dziś czytam artykuły, w których specjaliści twierdzą, że jest to ponad 70%. Co ciekawego, lekarz nie uszczegółowił co kryje się pod pojęciem „odpowiedniego stanu mojej psychiki”. Dzięki wcześniejszym studiom nad tym zagadnieniem wiedziałem, że jest to wewnętrzny spokój, harmonia, a przede wszystkim wiara i takie przekonanie, że sprawy idą w dobrą stronę, mimo niekiedy braku racjonalnych przesłanek do takiego sposobu myślenia. W stanie choroby najmniej pożądany jest lęk. To on potrafi niekiedy znacznie obniżyć sprawność systemu odpornościowego człowieka. Wielokrotnie widziałem jak przekłada się to na spadek efektów leczenia, co niekiedy prowadziło do śmierci pacjenta. 

Według moich badań tylko 30% chorych wyposażonych jest w psychikę mającą predyspozycje do samodzielnej walki z chorobą. Pozostali chorzy wymagają wsparcia. Bez wątpienia rola bliskich jest tu nie  do przecenienia, jednak największe korzyści z punktu widzenia efektów leczenia, przynosi empatyczna postawa lekarza. Wyrażone przez niego wobec chorego  szczere zainteresowanie, życzliwość, zrozumienie, daje niekiedy efekt niewspółmiernie większy od zaaplikowanych pacjentowi   środków farmakologicznych. Zarówno psychologia jak i medycyna znają bardzo dobrze to zjawisko.

Dlaczego tylu lekarzom brakuje empatii?  Dlaczego tak często przyjmują oni postawę automatu realizującego procedury?

Jeden z lekarzy opowiedział mi rozmowę  jaką przeprowadził z żoną chorego. Kobieta ta miała do niego pretensje, które on uznał jako nieuzasadnione. Zarzucała mu  brak życzliwego zaangażowania i taką zimną postawę wobec  jej męża. Z kolei lekarz ten twierdził, że  on musi wyłączać swoje uczucia, gdyż w innym wypadku szybko by się wypalił.

Jak zupełnie inne przekonania prezentują osoby zajmujące  się opieką paliatywną. Miałem okazję poznać je bliżej w czasie szkolenia jakie im prowadziłem. Okazuje się, że dla nich, empatia  wykazywana wobec ich podopiecznych wywołuje bardzo pozytywny efekt dla nich samych. Co potwierdza doświadczenia wielu lekarzy. Dr. Rachel  Naomi Remen (pionierka w dziedzinie medycyny integracyjnej) twierdzi, że „Służąc innym, pomagamy samym sobie, bowiem daje nam to siłę.”

Nie będę ukrywał, że osobiście wykorzystywałem to zjawisko. Będąc w szpitalu często chodziłem po  innych salach nawiązując rozmowę z chorymi. Były to chwile kiedy koncentrowałem swoją uwagę głównie na nich. Starałem się wyzwolić z siebie jak najwięcej życzliwości i zrozumienia. Efektem tych rozmów zawsze był przypływ  siły psychicznej jaki bardzo wyraźnie odczuwałem. Widziałem również jak bardzo pozytywnie na takie rozmowy reagowali moi rozmówcy.

Opis efektów empatii można znaleźć w wielu poradnikach, gdyż zjawisko to znane jest nie tylko psychologom. Mówią o nim wszystkie religie, jak również filozofowie.

Jestem przekonany, że większość lekarzy nie ma pojęcia o tym, że ich empatia to nie tylko wydatne wsparcie procesu leczenia ich podopiecznych, ale również wsparcie ich samych. Życzliwe otwarcie się na drugiego człowieka to jedna z najbardziej efektywnych form wspierających higienę psychiczną. Dodatkowo w przypadku problemów wynikłych z przeciążenia stresem, aktywna empatia to bardzo skuteczna  forma autoterapii.

Apeluję do wszystkich tych, którzy pracują nad poprawą skuteczności działania służby zdrowia: uwzględnijcie również potrzebę rozwijania empatii lekarzy ! Trudno przecenić jej wpływ na skuteczność leczenia chorych. Z kolei jej brak nie zastąpi żadna, nawet najbardziej kosztowna procedura.

Nie ma chyba człowieka, który nie chciałby być obdarzony miłością bezwarunkową, czyli taką w  której poza życzliwością, szacunkiem, oddaniem, empatią, dominuje pełna  akceptacja. Okazuje się jednak, że taki sposób traktowania osoby kochanej może być dla niej, jak również dla samego związku krzywdzące. Zjawisko to  zaobserwowałem wiele lat temu. Opisałem je  w mojej książce „Małżeństwo nie musi być loterią”. Historia jaką właśnie usłyszałem po raz kolejny przywołała temat potrzeby rozwijania miłości, ale takiej świadomej, którą nazywam mądrą miłością.

Krzysztof, mój coachingowy klient, dziś po rozwodzie, opowiedział mi historię swojego małżeństwa. Swoją żonę Ewę poznał na studiach. Po trzech latach znajomości pobrali się, a w rok potem urodził im się syn. Kolejne lata mijały w atmosferze wzajemnej miłości, chociaż jak wspomina  Krzysztof, już wtedy zaczął zauważać u żony postawę, w której pojawiały się pretensje i uwagi kierowane pod jego adresem. Ewa zwracała mu uwagę, że nie daje jej kwiatów, że za mało się nią zajmuje. Pretensje żony przyjmował jako w pełni uzasadnione, stąd na miarę swoich możliwości starał się sprostać jej oczekiwaniom. Małżeństwo, rodzina, były dla niego priorytetem. Taki model życia wyniósł z rodzinnego domu. Niezadowolenie Ewy wzrastało, co skutkowało tym, że Krzysztof zaczął się bronić, co z kolei jeszcze bardziej ją złościło. Sześć lat po ślubie Ewa zakomunikowała, że już dłużej nie może tak żyć, i że wnosi sprawę o rozwód. Powód:  brak miłości ze strony męża.

Kiedy się rozwiedli niemalże wszyscy znajomi  Krzysztofa stwierdzili: i tak długo z nią wytrzymałeś. Okazało się, że niemalże od początku ich znajomości dostrzegali w Ewie zachowania i reakcje, które określali jako wyjątkowo trudne. Przyznali się Krzysztofowi, że wielokrotnie byli zdziwieni brakiem jego reakcji na zachowanie Ewy.

Jedną z potrzeb, w którą wyposażyła nas ewolucja jest potrzeba miłości, niekiedy określana mianem potrzeby bliskości. W zamyśle ewolucji pełni ona rolę spoiwa związku. To w wyniku jej działania, tęsknimy za ukochana osobą, a kiedy jesteśmy razem oczekujemy zachowań, gestów potwierdzających jej miłość do nas. To ta potrzeba sprawia, że nie tylko oczekujemy, ale i zabiegamy o uczucia ukochanej osoby.  Błędem ewolucji jest to, że poziom potrzeby bliskości uwarunkowany jest  miłością jaką człowiek otrzymuje w dzieciństwie. Kiedy w relacjach z rodzicami, wychowawcami jest jej zbyt mało, albo co gorsza w ogóle jej nie ma, wówczas  w  życiu dorosłym potrzeba bliskości przyjmuje chorobliwie wysoki poziom. Jak twierdzą psychologowie, wówczas w psychice człowieka powstaje „czarna dziura”. W życiu dorosłym  człowiek z zawyżoną potrzebą miłości, jeżeli nie ma świadomości swojego niedostatku, stawia wygórowane oczekiwania wobec bliskich. To oni mają „zasypać tę dziurę”.  

Ewa pochodziła z domu gdzie praktycznie nigdy nie było miłości. Despotyczny ojciec uprawiał psychoterror wobec całej rodziny. Krzysztof dał jej to, o czym zawsze marzyła, ale z czasem coraz silniej do głosu dochodziła jej zawyżona potrzeba miłości. Pragnęła coraz więcej gestów, zachowań, które potwierdzałyby jego miłość do niej. Dla niego normą było zaspokajanie potrzeb żony. Im więcej chciała, tym więcej starał się jej dawać. Tak rozumiał miłość.

Krzysztof zachowywał się tak, jak gdyby dawał alkoholikowi alkohol. Jego brak wiedzy o skutkach zawyżonej potrzeby miłości sprawił, że jego jedyną reakcją na potrzeby Ewy było  oferowanie  jej kolejnych przejawów miłości. W ten sposób nieświadomie chronił ją przed identyfikacją prawdziwego źródła problemu. Paradoksalnie skutkiem jego postawy nie był coraz większy komfort Ewy, jej poczucie bezpieczeństwa,  a  coraz  większy dyskomfort i poczucie  zagrożenia.

Jak wyglądałby związek Ewy i Krzysztofa gdyby Krzysztof poza swoją miłością posiadał wiedzę na temat skutków zawyżonej potrzeby miłości?

Być może gdyby potrafił rozpoznać jej przejawy, to nie ożeniłby się z Ewą. A być może od początku ich znajomości, poza miłością jaką ją obdarzył, podejmowałby działania na rzecz wsparcia Ewy w rozwiązaniu jej problemu.  Tym bardziej, że korzystając ze specjalistycznej pomocy (psycholog, coach) możliwa jest rekonstrukcja psychiki. Dzięki niej można  poważnie ograniczyć negatywny wpływ  zawyżonej potrzeby miłości, na życie człowieka. Daje to efekt w postaci poczucia większej niezależności od uczuć innych. Psychologia nazywa to autonomią. Ponadto jednocześnie w takim człowieku obok oczekiwań wobec innych,  rozwija się potrzeba dawania bezwarunkowej miłości.

Już Budda mówił, że największą przypadłością człowieka poza przywiązaniem (błędne przekonania, schematy myślowe) jest brak wiedzy. Jak pokazuje życie nie wystarczy sama miłość, chociażby była bardzo czysta i taka bezwarunkowa. Potrzebna jest również odpowiednia wiedza, aby kochać mądrze czyli tak, aby możliwe było  budowanie związku trwałego i szczęśliwego.

Wczoraj w godzinach wieczornych dwójka TVP zmieniła swój program i zaprezentowała film o Wojciechu Kilarze. Była to długa wypowiedź kompozytora o sobie, o swojej twórczości, o życiu. Wcześniej wiedziałem trochę  o  twórczości Wojciecha Kilara, o tym jak wiele znanych i uznanych  filmów opartych jest na jego muzyce. Wiedziałem również, że otrzymał medal Orła Białego. Film w  TVP pozwolił mi poznać Wojciecha Kilara przede wszystkim jako wyjątkowego człowieka. Kiedy go słuchałem trudno mi było powstrzymać wzruszenie.

Wielokrotnie w filmie kamera pokazywała zbliżenie twarzy Wojciecha Kilara. Emanował z niej wyjątkowy spokój i ciepło. Również jego narracja zrobiła na mnie duże wrażenie, szczególnie kiedy mówił o tym jak wielkim grzechem człowieka jest pycha, jak stara się jej unikać, i jak ogromne znaczenie w jego życiu ma miłość. Twierdził, że to z niej wynika wszystko, to ona jest fundamentem życia, i że niestety dzisiaj często jest  niewłaściwie rozumiana. Wyraził nadzieję, że przyjdą czasy kiedy miłość zajmie należne jej miejsce w życiu ludzi i całego świata. Odnosząc się do swojej twórczości, tłumacząc dlaczego tak wiele jego kompozycji osiąga tak szerokie uznanie stwierdził, że jest to możliwe ponieważ jego utwory powstawały z miłości.

Śmierć Wojciecha Kilara wyzwoliła powszechny smutek, ale również refleksję nad jego twórczością. Agnieszka Duczman, znana polska dyrygentka powiedziała, że „był wielkim twórcą, gdyż był wielkim człowiekiem”. Konfrontując te słowa z obrazem Wojciecha Kilara jaki zobaczyłem w telewizji, rozumiem co Agnieszka Duczman miała na myśli.

Dziś odczuwam z jednej strony żal i smutek, a jednocześnie mam poczucie wzrostu wewnętrznej siły. To efekt wzmocnienia moich przekonań. Wojciech Kilar potwierdził nie tylko słowami, ale również całym swoim życiem, co tak naprawdę w życiu jest ważne. Jestem mu za to bardzo wdzięczny.

Po obejrzeniu filmu, bez udziału mojej woli w świadomości pojawiły mi się słowa księdza Twardowskiego „Śpieszmy się kochać ludzi tak szybko odchodzą”.

Koniec Świąt u wielu ludzi wywołuje żal za końcem czegoś ważnego, doniosłego, czegoś co było źródłem bardzo pozytywnych doznań. Sam pamiętam jak kiedyś ogarniał mnie ten przykry stan. Po chwilowym „ emocjonalnym tąpnięciu, ”  jaki wywoływał koniec Świąt, umysł wypełniała myśl, że już wkrótce będzie sylwester.  Potem wyznaczałem sobie kolejny oczekiwany czas, na przykład jakąś uroczystość rodzinną, spotkanie. Potem urlop, i tak żyłem w ciągłym oczekiwaniu na coś doniosłego, coś co wyróżnia się spośród codzienności, którą  traktowałem  jak trudny obowiązek. 

Charakterystyczną cechą takiej postawy jest życie w  trój-członowym cyklu: oczekiwanie,  pozytywne doznania i… żal. I tak w kółko. Uwagę kierowana jest  głównie na wyczekiwany czas, i na pozytywne  uczucia, kiedy ten czas nadejdzie. Postawa ta praktycznie uniemożliwia  pełne „konsumowanie” czasu poza tym, którego oczekujemy. To tak, jak gdyby tylko Święta Bożego Narodzenia, sylwester, czy inne okoliczności były jedynym źródłem radości.

Czy musimy być aż tak uzależnieni od okoliczności zewnętrznych ?  Czy możemy odczuwać radość,  taką nie krzyczącą, ale na co dzień ? Czy możliwe jest, aby Święta Bożego Narodzenia, czy inne uroczystości były ważnym, ale nie podstawowym źródłem tego uczucia ?

Z pełną odpowiedzialnością twierdzę, że jest to możliwe. Uczucia te mogą być dostępne na co dzień,  wymagają jednak odpowiedniego poziomu samoświadomości. To stan, kiedy dostrzegamy i odróżniamy nasze poszczególne emocje i uczucia. To stan,  kiedy  zaczynamy rozumieć, że to co dzieje się na zewnątrz nas jest tylko bodźcem uruchamiającym nasze doznania.  

Nie jest banałem to, co powiedział Ryszard Wagner „Nie szukaj radości w rzeczach – ona mieszka w nas samych.” Poświąteczny czas jest okazją na to, aby się o tym przekonać.

Podczas badań kontrolnych, jakie przechodziłem kilka dni temu,  pani doktor przypomniała mi o pokorze, którą powinienem w sobie rozwijać. Osiem lat temu miałem białaczkę, po której  dziś nie ma śladu, nie licząc skutków chemii jaką wówczas musiałem brać.  Okazuje się, że wielu chorych kiedy poradzi sobie z tą trudną chorobą zatraca pokorę wobec swojego stanu zdrowia. Skutecznie chroniąc siebie przed jedną chorobą wpadają w inną, która niekiedy kończy się śmiercią. Uwaga pani doktor przypomniała mi jak ogromne znaczenie w życiu ma pokora. Jej brak sprawia, że umysł człowieka wypełnia pycha, która potrafi  zniszczyć jego osiągnięcia , odebrać zdrowie, a nawet doprowadzić do  śmierci.

Najprawdopodobniej to z powodu braku pokory zbyt mało uwagi poświęcałem swojemu kręgosłupowi.  Wkrótce czeka mnie  operacja.

Miałem okazję obserwować ludzi, którzy w pełni wpisywali  się w społeczne standardy sukcesu. Nie tylko ich stan posiadania, ale i styl życia  potwierdzał ich  sukces materialny. Bywało, że słyszałem z ich ust słowa „bogatemu  wszystko wolno”.  W pewnym momencie w ich życiu pojawiały się wyjątkowo nie sprzyjające dla nich okoliczności i wydarzenia. Niosły ze sobą problemy, trudności, w wyniku których niekiedy tracili wszystko co osiągnęli.

Bywa i tak, że w życiu ludzi odczuwających satysfakcję, mających poczucie życiowego sukcesu, pojawia się wydarzenie napominające do pokory. Tak opisała pożar swojego domu moja znajoma. Dziś z perspektywy kilku miesięcy po tym traumatycznym dla niej wydarzeniu, dostrzega  pozytywne aspekty pożaru. Poza tym, że robi gruntowny remont domu, dzięki czemu będzie on jeszcze bardziej wpisywał się w jej potrzeby, dodatkowo poczuła pokorę, którą odczytuje jako bardzo pozytywne uczucie.

W moje pracy jako trener, coach, często mam okazję  obserwować  ludzi, którzy uważają, że  życiowe postawy mieszczą się  pomiędzy postawą  spuszczonej głowy, a głową wysoko podniesioną. Pokora to dla nich życie ze spuszczoną głową, z „podkulonym ogonem”.  Uznając ją jako jednoznacznie niekorzystną demonstrują swoją siłę, wywyższają się ponad innych.  Ich ego jest tak przerośnięte, iż uznaje, że praktycznie wszystko może.

Podobnie Wikipedia opisuje  pychę. Określa ją jako „postawę człowieka, charakteryzującą się nadmierną wiarą we własną wartość i możliwości, a także wyniosłością. Człowiek pyszny ma nadmiernie wysoką samoocenę oraz mniemanie o sobie.”

Tymczasem pokora, to nie życie ze spuszczoną głową. Uznaje ona pozytywny wpływu na życie innych czynników, a nie tylko naszego ego. Poprzedza ją odczuwanie wdzięczności, a jej efektem jest wiara w siebie. Wikipedia opisuje pokorę jako „cnotę  moralną, która w ogólnym rozumieniu polega na uznaniu własnej ograniczoności, nie wywyższaniu się ponad innych i unikaniu chwalenia się swoimi dokonaniami.” W chrześcijaństwie jest ona uważana jako fundament wszystkich innych cnót.

Moja rozmowa z panią doktor przypomniała mi jak łatwo życiowe sukcesy mogą wyzwolić pychę, która wcześniej, czy później, ale zawsze prowadzi do problemów, a nawet tragedii. Przypomniałem sobie również jak ważna jest pokora, i że nieustannie trzeba o niej pamiętać.