Pamiętam, jak wiele lat temu poprosiłem kolegę, aby nauczył mnie pływania krytą żabką. Początkowo usiłował opisać mi ruchy rąk i nóg, jak również kolejność ruchów, ale po kilku nieudanych próbach stwierdził, że łatwiej będzie mu to pokazać. Kiedy starałem się mojemu synowi opisać kolejność czynności jakie wykonuje kierowca od chwili ruszenia, a potem kiedy jedzie samochodem i zmienia biegi, miałem z tym spore trudności. To efekt nieświadomej kompetencji, stanu kiedy określone czynności wykonywane są automatycznie. Znacznie utrudnia to identyfikację poszczególnych etapów prowadzących do końcowego efektu danej czynności. Staję się to problemem kiedy potrzebne są korekty zautomatyzowanych zachowań.
Droga do nieświadomej kompetencji najczęściej wiedzie przez trzy etapy. Pierwszy to nieświadoma niekompetencja, kiedy jeszcze nie zdajemy sobie sprawy z tego, że czegoś nie potrafimy. Dokładnie byłem w takim stanie, kiedy tylko z daleka oglądałem smartfona. Wówczas jeszcze nie wiedziałem, że nie potrafię go obsługiwać. Byłem na etapie nieświadomej niekompetencji. Kiedy rok temu kupiłem go, zdałem sobie sprawę z tego, że zupełnie nie wiem jak działa. I tak pojawił się u mnie kolejny etap świadomej niekompetencji.
Zaraz potem trochę pytając innych, trochę czytając poznałem jego podstawowe funkcje. Był to etap świadomej kompetencji. Jest to dokładnie ten sam stan jaki doświadczyłem, kiedy uczyłem się jazdy samochodem. Każdy ruch, każda czynność świadomie była wykonywana i kontrolowana. W wyniku doświadczeń obsługa telefonu i jazda samochodem zostały zautomatyzowane.
Dziś nie zastanawiam się jak odebrać telefon, czy dotrzeć do potrzebnej mi funkcji. Zupełnie nie myślę o tym, kiedy, i który bieg mam włączyć jadąc samochodem. W zakresie tych czynności jestem na poziomie nieświadomej kompetencji.
Praktycznie niemalże wszystkie nasze zachowania i reakcje są zautomatyzowane z tym, że nie wszystkie przechodzą wymienione wyżej etapy. Niektóre kształtują się od urodzenia poza naszą wolą. Sprawia to, że nie jesteśmy w stanie uświadomić sobie co wywoływało końcowy efekt naszego zachowania. Nie jesteśmy w stanie odtworzyć proces jego powstawania. Przykładem są tu reakcje na trudności, kłopoty, czy reakcje na innych ludzi.
Dobrze jest kiedy reakcje te przekładają się na wysoką jakość naszego życia. Służą naszej skuteczności życiowej oraz budowaniu satysfakcjonujących relacji z innymi. Jednak co zrobić, kiedy potrzebne są korekty, kiedy na przykład nasze reakcje są źródłem problemów zarówno dla nas samych, jak i dla innych?
Znam całą masę poradników pisanych z poziomu nieświadomej kompetencji. Słyszałem wielu trenerów rozwoju osobistego, którzy opisywali najbardziej skuteczne zachowania, jednocześnie nie potrafili odnieść się do ich pierwotnych źródeł. Będąc na poziomie nieświadomej kompetencji nie potrafili opisać łańcucha przyczynowo-skutkowego reakcji sprzyjających wzrostowi jakości życia. Przypominają mi kolegę, który usiłował nauczyć mnie pływania krytą żabką.
Od kilkudziesięciu lat bliski jest mi taniec towarzyski. Mój brat wcześniej był zawodowym tancerzem, a dziś jest nauczycielem tańca. Wielokrotnie widziałem jak trenuje innych. Aby doskonalić końcowy efekt ćwiczy ruch każdej części ciała swojego ucznia. Pokazuje w szczegółach pozycję stopy, kolana, bioder, ramion, rąk. Dobry nauczyciel tańca musi znać w każdym detalu wszystko to, co składa się na końcowy efekt poszczególnych figur tanecznych. Nawet jeżeli wcześniej, jako tancerz, był na poziomie nieświadomej kompetencji, jako nauczyciel tańca musi powrócić do świadomej kompetencji.
Nieświadoma kompetencja, będąca naturalnym procesem uczenia się, może być problemem nie tylko w przypadku nauczycieli tańca. Jest ona niepożądana również w przypadku tych, którzy chcą wspierać innych w procesie przemian. Sam opis najlepszych zachowań, czy to w roli menedżera, pracownika, żony/męża, rodzica i.t.d. nie wystarcza. Zalecenia: obserwuj i powtarzaj, najczęściej nie przekładają się na pozytywny efekt przemian. Trener rozwoju osobistego powinien znać szczegóły , a te niestety nie są dostępne na poziomie nieświadomej kompetencji.